Elke dag schoon water. Nu én in de toekomst
Ingenieurs en waterschap vernieuwen samen onze zuiveringen – voor schoon water dat blijft.
We staan voor een enorme uitdaging
“Je spoelt het toilet door en denkt er niet meer over na. Maar water komt niet vanzelf schoon terug in de natuur,” zegt Peter Puttkammer, expert en teamleider Afvalwater bij ingenieursbureau Witteveen+Bos.
In de Hollandse delta wonen bijna een miljoen mensen. Samen gebruiken en vervuilen we elke dag enorme hoeveelheden water: met douchen, wassen, schoonmaken, de wc en zelfs door wat er via de gootsteen verdwijnt. Per persoon gaat het al snel om zo’n 120 liter per dag. Boeren gebruiken water voor hun gewassen, bedrijven in hun processen, en natuurgebieden zijn er volledig van afhankelijk. Schoon water lijkt vanzelfsprekend, maar dat is het niet.
Peter Puttkammer
In de jaren zeventig en tachtig draaide zuivering vooral om stikstof en fosfaat. Dankzij de eerste grootschalige installaties verdwenen de ergste problemen, zoals stinkende sloten en algengroei. Maar inmiddels weten we dat afvalwater veel meer stoffen bevat die schadelijk zijn. Dankzij betere meetmethoden en onderzoek komen we nu stoffen tegen die vroeger onzichtbaar bleven: medicijnresten, hormoonverstorende stoffen, microplastics en PFAS. Sommige van die stoffen zijn pas de afgelopen decennia in gebruik gekomen. Denk aan pijnstillers of antidepressiva die via urine in het water terechtkomen, of vezels uit synthetische kleding die bij elke wasbeurt loslaten. En PFAS – bekend van antiaanbakpannen en waterafstotende jassen – breken nauwelijks af in het milieu. Ze blijken lastig uit het water te halen en kunnen schadelijk zijn voor natuur, landbouw en mogelijk ook voor onze gezondheid.
De urgentie is groot. “In Europa hebben we de Kaderrichtlijn Water (KRW) afgesproken om de kwaliteit van het oppervlakte- en grondwater in Europa op orde te brengen,“ zegt Peter. “De deadline is al een paar keer uitgesteld, maar in 2027 móét de waterkwaliteit op orde zijn. En daar zijn we zeker nog niet in Nederland. Dat is een enorme uitdaging want we staan voor drie grote opgaven tegelijk.”
Installaties aan het eind van hun leven
De eerste opgave is de vernieuwing van zuiveringsinstallaties. Veel van onze zuiveringen stammen uit de jaren zeventig tot negentig. Ze zijn technisch gezien aan het einde van hun levensduur. Sommige installaties draaien al vijftig jaar, en dat merk je. Onderdelen slijten, systemen zijn verouderd en het risico op storingen neemt toe.
Maar er is meer aan de hand. De zuiveringen van toen zijn simpelweg niet berekend op de uitdagingen van nu.
Medicijnresten, microplastics en PFAS waren destijds geen issue. En ook de rol die waterzuiveringen tegenwoordig spelen in de energietransitie bestond toen nog niet. Nu verwachten we dat installaties niet alleen schoon water leveren, maar ook energie opwekken en grondstoffen terugwinnen. Dat vraagt om een totaal ander ontwerp en andere technieken. “We moeten dus niet alleen vervangen, maar tegelijk vernieuwen én uitbreiden voor de toekomst,” legt Peter uit. “En dat terwijl de installaties elke dag gewoon moeten blijven draaien. Het is de winkel verbouwen terwijl die openblijft.”
Nieuwe stoffen vragen nieuwe technieken
Daar komt de tweede opgave bij: het verwijderen van stoffen die vroeger nauwelijks bekend waren. Waar het ooit om fosfaat en stikstof ging, liggen de uitdagingen nu bij microplastics, medicijnresten en PFAS. Deze stoffen zijn veel kleiner, complexer en schadelijker.
Peter vervolgt: “Voor dit soort verontreinigingen heb je innovatieve technieken nodig, zoals membranen, oxidatieprocessen en adsorptie. Daarmee kun je veel preciezer filteren. Veel van die technieken moeten nog verder worden ontwikkeld, getest of opgeschaald voordat ze grootschalig kunnen worden toegepast. Sommige oplossingen bestaan nog niet eens. We moeten ze samen uitvinden. Samen met twee andere waterschappen wordt in Dordrecht bijvoorbeeld onderzocht hoe PFAS beter uit het water gehaald kan worden. Zulke samenwerkingen zijn onmisbaar, want alleen door kennis te bundelen kunnen innovatiessneller toegepast worden.”
Meer waarde uit afvalwater
De derde opgave is misschien wel de meest hoopvolle: het omvormen van de zuivering tot een bron van energie en grondstoffen. Waar afvalwater lang alleen als last werd gezien, kan het nu juist ook veel opleveren.
Bij elke zuiveringscyclus blijft slib achter: een modderige massa van bacteriën en afvalstoffen. Juist daar zit waarde in. Uit slib kan biogas worden gewonnen, dat gebruikt wordt voor stroom, warmte of als groen gas. En fosfaat kan opnieuw worden ingezet als kunstmest. Of cellulose, afkomstig uit toiletpapier, krijgt een tweede leven in de papier- of bouwindustrie. Dat doen we bijvoorbeeld bij de installatie van het waterschap in Sluisjesdijk, Rotterdam. “Het mooie is dat afval zo weer waarde krijgt,” zegt Peter. “We dragen niet alleen bij aan schoon water, maar ook aan de circulaire economie en de energietransitie.”
Extra uitdagingen én kansen
De opgaven voor de komende jaren zijn groot. Kosten lopen snel op, onder andere door inflatie en de ingewikkelde aard van de projecten. Daarbij zijn bouwmaterialen schaars en is bouwen lastiger door stikstofregels. Ook zijn er te weinig vakmensen om al het werk uit te voeren. En ondertussen kan de zuivering geen dag stoppen: afvalwater blijft elke dag doorstromen.
Toch zijn er ook kansen. Met digitalisering kunnen processen slimmer en efficiënter worden aangestuurd. Storingen worden sneller ontdekt, en één operator kan meerdere zuiveringen tegelijk volgen. Ook door standaardisering van ontwerpen gaat minder tijd verloren en kunnen we sneller bouwen. Wat overeind blijft, is het belang van samenwerking. “De samenwerking tussen ons ingenieursbureau en waterschap Hollandse Delta is prettig, collegiaal en gelijkwaardig,” zegt Peter. “Iedereen brengt zijn eigen kennis en kracht in. Samen werken we stap voor stap aan oplossingen voor de lange termijn, en dat is precies wat nodig is voor een opgave van deze omvang.”
Samen verantwoordelijkheid nemen
“We zullen keuzes moeten maken, want geld en mensen zijn beperkt. Net als in andere delen van de maatschappij bepalen we uiteindelijk samen waar we in investeren. Bewustzijn is daarbij enorm belangrijk: wat we doorspoelen en welke keuzes we maken, bepaalt direct hoe ingewikkeld – en hoe duur – de zuivering wordt. Iedereen kan bijdragen: door bewuster om te gaan met wat je doorspoelt, door als bedrijf slimmer om te gaan met water, of door samen te investeren in innovaties. Zo houden we schoon water bereikbaar en betaalbaar. Het zuiveren van water kost ons belastinggeld, maar het is goed besteed,” zegt Peter. “Het geeft gemak, gezondheid en vertrouwen. En het is iets waar je op kunt rekenen.”
Zijn boodschap is helder: schoon water is geen vanzelfsprekendheid, maar een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Alleen door samen te werken – waterschappen, ingenieurs, aannemers, bedrijven én inwoners – houden we onze delta gezond en leefbaar. En dat is een investering waar iedereen beter van wordt.