Zodat het kleinkind van de boer hier over dertig jaar ook nog boer kan zijn
Boeren, LTO Noord en waterschap Hollandse Delta werken samen aan schoon en voldoende oppervlaktewater en een gezonde bodem. Voor vandaag, morgen en volgende generaties.
Roald Slagter is projectleider bij de land- en tuinbouworganisatie LTO Noord en regiocoördinator voor het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW). Hij coördineert 2 DAW-projecten waarin boeren, LTO Noord en waterschap Hollandse Delta samenwerken: Bodem als Basis en de aanpak Gewasbeschermingsmiddelen. In dit interview vertelt hij hoe die samenwerking werkt in de praktijk en waarom die zo belangrijk is voor de toekomst van landbouw, natuur en waterbeheer in de Hollandse delta.
Uitdagingen in de Hollandse delta
“Iedere ondernemer wil zijn bodem beter doorgeven aan de kinderen,” zegt Roald. “Maar dat is niet vanzelfsprekend.” De Hollandse delta staat voor grote uitdagingen. Door klimaatverandering krijgen we te maken met extremer weer: langere droge en hete periodes, nattere winters en hevige buien. Droogte zorgt voor schade aan gewassen en lagere opbrengsten. De hevige regenbuien en natte winters leiden juist tot uitspoeling van meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen naar het water in sloten, plannen en rivieren. Tegelijkertijd stijgt de zeespiegel en dringt zout of brak water verder het land in. Dat maakt het moeilijker om voldoende zoet water beschikbaar te houden voor landbouw en natuur.
Daarnaast speelt de landbouw zelf een rol. Het intensieve gebruik van zware machines verdicht de bodem, waardoor regenwater minder goed kan wegzakken. Ook bodemdaling – door veenoxidatie en ontwatering – maakt de situatie lastiger. Gevolg: boeren zien vaker plassen op hun land na een bui, en bij droogte juist scheuren in de grond. Daar bovenop komen strengere regels voor mest en gewasbeschermingsmiddelen. Boeren moeten dus steeds zoeken naar nieuwe manieren om hun gewassen gezond te houden. Dit vraagt om vernieuwing én samenwerking: hoe zorgen we dat boeren hier over dertig jaar ook nog goed kunnen werken?
Roald Slagter
De basis: regulier werk van het waterschap
Waterschap Hollandse Delta doet veel zichtbaar en onzichtbaar werk dat de basis vormt voor landbouw, natuur en leefomgeving. Sloten worden gebaggerd, zodat water goed kan doorstromen en schoon blijft. Watergangen en vaarten worden onderhouden, zodat het waterpeil beheersbaar blijft. Met onder andere gemalen en stuwen wordt het peil aangepast aan het seizoen: in de zomer genoeg water aanvoeren en vasthouden voor beregening, in de winter juist water afvoeren om overlast te voorkomen. Dijken beschermen het land tegen overstromingen en wegen, fietspaden en kades worden onderhouden zodat het gebied bereikbaar blijft.
Met dit werk wordt ook zout of brak water zo veel mogelijk tegengehouden. Maar er zijn grenzen: bij zeespiegelstijging en langere perioden van droogte kan het waterschap dit niet alleen oplossen. Juist daarom is het belangrijk dat boeren aanvullende maatregelen nemen, zodat samen het watersysteem sterker wordt. Dit is werk dat vaak nauwelijks opvalt, maar dat cruciaal is. Roald: “Je bodem is je grootste goed. Maar zonder water op peil kun je er niets mee.” Het reguliere werk van het waterschap maakt het mogelijk dat boeren hun land kunnen bewerken. Daarbovenop nemen boeren zelf extra maatregelen. Samen maakt dat het verschil.
Samen sterker; 1 + 1 = 3
Het waterschap financiert en stimuleert, LTO Noord organiseert en begeleidt, en boeren denken en werken mee en voeren maatregelen uit. Deze extra stappen noemen we ‘bovenwettelijke maatregelen’. Het gaat om vrijwillige acties die boeren nemen bovenop wat de wet al verplicht. Denk aan maatregelen om de bodem gezonder te maken, slimmer te bemesten of nog schoner te werken met gewasbeschermingsmiddelen. Het effect is dat de bodem weerbaarder wordt en het water schoner – bovenop het reguliere werk van het waterschap. Zo wordt samenwerking een optelsom: 1 + 1 = 3. Samen bereiken we meer dan ieder apart.
Project Bodem als Basis
Het DAW-project Bodem als Basis laat zien hoe dat werkt. Boeren krijgen extra scholing over bodembiologie. Ze leren nog beter hoe het bodemleven werkt en waarom organische stof zo belangrijk is. Daarna volgen uitgebreide bodem- en plantenanalyses van hun eigen land. Met die gegevens maken ze samen met een adviseur een bodemplan op maat. Dat is echt specifiek per boer; dus afhankelijk van het bedrijf, de gewassen, de ambities en de toekomstvisie van het boerenbedrijf. Vervolgens passen de boeren nieuwe en vaak slimme maatregelen toe. Denk aan het inzaaien van bodemverbeteraars en groenbemesters die voedingsstoffen vasthouden, het wisselen van teelten om de bodem sterker te maken of het gebruik van compost om het bodemleven te voeden. Ook wordt er gewerkt met niet-kerende grondbewerking: de grond wordt dan ondiep omgeploegd, zodat de bodemstructuur behouden blijft. Sommige boeren kiezen voor het aanleggen van kruidenrijk grasland of akkerranden die niet alleen de bodem verbeteren, maar ook insecten en vogels aantrekken. Al deze maatregelen dragen bij aan een bodem die meer water vasthoudt, minder uitspoeling veroorzaakt en beter bestand is tegen droogte, hitte of extreme regen.
Het waterschap co-financiert dit project en koppelt de resultaten aan bredere doelen voor waterkwaliteit en klimaatadaptatie. “Hoe gezonder jouw bodem is, hoe minder je hoeft in te grijpen,” zegt Roald. Een gezonde bodem houdt water beter vast in droge tijden en geeft het langzaam af bij extreme regen. Dat voorkomt dat meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen wegspoelen en verbetert de biodiversiteit in en rond het land. Voor boeren levert dit ook voordeel op: minder kosten voor bemesting, een hogere opbrengst en een toekomstbestendig bedrijf.
Project Gewasbeschermingsmiddelen-aanpak (GBM)
Een ander project richt zich op het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Aanleiding was dat metingen van het waterschap te hoge waardes lieten zien, ook al voldoen boeren netjes aan de wettelijke vereisten. Om dat beter te begrijpen, is er gekozen voor fijnmaziger meten en directe begeleiding. Emissiecoaches bezochten bijna alle boeren in de pilotgebieden – een respons van 96%. Samen met de boer namen ze het hele bedrijf door: hoe wordt gespoten, waar kan slootwater vervuild raken, welke verbeteringen zijn mogelijk? De adviezen waren vaak praktisch en direct toepasbaar: spuit alleen bij rustig weer, laat kisten met resten niet in de regen staan, zorg voor opvang van spoelwater en gebruik precisieapparatuur voor een nog betere toepassing.
Het waterschap meet de effecten, betaalt mee aan de emissiecoaches en deelt kennis. Boeren voeren de maatregelen uit op hun eigen land. Roald: “Het gaat vaak om kleine tips en adviezen waar je al heel veel mee kan winnen.” En de resultaten zijn er: minder uitspoeling naar het oppervlaktewater en meer bewustzijn bij boeren. Daarmee wordt vervuiling bij de bron voorkomen, wat beter is voor iedereen, de waterkwaliteit en de natuur in de delta.
Toekomst & inspiratie
De projecten laten zien dat boeren, DAW in samenwerking met LTO Noord én het waterschap samen echt verschil maken. Maar het werk is niet af. Klimaatverandering gaat door en stelt ons voor nieuwe uitdagingen. Biodiversiteit vraagt om herstel en bescherming. En de regels worden strenger, waardoor boeren moeten blijven innoveren en investeren.
Roald benadrukt dat samenwerking cruciaal is: “Er kan heel veel, maar dingen gaan niet vanzelf. We moeten elkaar blijven meenemen en scherp houden.” Hij ziet de projecten als een manier om boeren niet alleen kennis en inzicht te geven, maar ook vertrouwen en handelingsperspectief. Want samen houden we bodem, natuur én water gezond.”
Ben jij ondernemer en wil je ook werken aan voldoende en schoon water en een gezonde bodem? Op de website van Deltaplan Agrarisch Waterbeheer kun je veel adviezen en informatie vinden. Denk aan de online cursus over kruidenrijk grasland, gratis (bodem)advies en het bezoeken van demobedrijven in jouw regio. Het waterschap heeft een driemaandelijkse nieuwsbrief voor boeren en tuinders: Boerenbedrijvigheid. Klik op de link om je te abonneren.